Τα Αποκαλυπτήρια του νέου Μνημείου της Πρώτης Νίκης του 1940

Συγκεντρωθήκαμε σήμερα στο Κεφαλοχώρι της Κόνιτσας για να πραγματοποιήσουμε τα αποκαλυπτήρια αυτού του λιτού Μνημείου που κατασκευάσαμε σε αγαστή συνεργασία με το Δήμο Κόνιτσας, το Πρόεδρο και τους κατοίκους του Χωριού.

Το σημερινό Κεφαλοχώρι είναι το νέο χωριό που κατασκευάστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 70, γιατί το παλιό χωριό, η Λυκόρραχη που βρίσκεται περίπου 5 χλμ βορειότερα, μετακινήθηκε, αναγκαστικά εδώ, λόγω κατολισθήσεων.

Η Λυκορράχη όπως την αναφέρουν στην επίσημη ιστορία, ή η Λυκόρραχη όπως την ονομάζουν και σήμερα οι κάτοικοί της, αποτέλεσε τον τόπο της πρώτης νίκης των Ελληνικών δυνάμεων το 1940. Το παλιό και εγκαταλελειμμένο χωριό βρίσκεται σε υψόμετρο από 1050 μ. έως 750 περίπου, στους πρόποδες των υψωμάτων Άνω και Κάτω Αρένας, του Γράμμου.

Ας εξιστορήσουμε σύντομα τα γεγονότα. Οι ασθενείς δυνάμεις του Αποσπάσματος Πίνδου που αμύνονταν στις νότιες υπώρειες του Γράμμου, σε μέτωπο 35 χλμ, δεν άντεξαν στην επίθεση ολόκληρης της επίλεκτης Ιταλικής Μεραρχίας Αλπινιστών «Τζούλια», που εκδηλώθηκε από τα ξημερώματα της 28^ης Οκτωβρίου, πριν εκπνεύσει το ιταλικό τελεσίγραφο. Τα Ελληνικά τμήματα των φυλακίων προκαλύψεως συμπτύχθηκαν, υπό την πίεση των υπέρτερων εχθρικών δυνάμεων. Ο εχθρός δεν αναχαιτίσθηκε ούτε δυτικότερα, στην κύρια αμυντική τοποθεσία που ούτως ή άλλως ήταν κι’ αυτή, πολύ αραιά επανδρωμένη. Ειδικά στη περιοχή που βρισκόμαστε, ήταν ο Κεντρικός τομέας του Αποσπάσματος Πίνδου στον οποίο αμύνονταν 2 Λόχοι Πεζικού και ο Λόχος Προκαλύψεως Βούρμπιανης του Τάγματος Προκαλύψεως Κονίτσης. Τα τμήματα συμπτύχθηκαν από τη μεθόριο, δυτικότερα, προς τα χωριά Αετομηλίτσα, Οξιά και Θεοτόκο. Στις 29 Οκτωβρίου, στάλθηκε προ ενίσχυση ένας ακόμη Λόχος από το νεοαφιχθέν, τρίτο τάγμα του Αποσπάσματος Πίνδου. Και πάλι δεν κατέστη δυνατή η αναχαίτηση των Ιταλών. Στην περιοχή της Λυκόρραχης και Βορειότερα, έλαβαν χώρα αψιμαχίες και μικροσυγκρούσεις, αλλά από τη νύκτα 29/30 Νοεμβρίου η Ελληνική διάταξη καταρρέει. Τα τμήματα συρρέουν άτακτα προς το Επταχώρι εξαντλημένα από την τρίημερη κίνηση προς τα πίσω, τη πίεση του εχθρού, αλλά και τις εξαιρετικά δυσμενείς καιρικές συνθήκες: ισχυρές βροχοπτώσεις και χιόνια πάνω από τα 2000 μέτρα.

Στις 30 του μηνός το απόγευμα, φτάνει στο Επταχώρι ο Στρατηγός Βραχνός διοικητής της Ιης Μεραρχίας και μετά από αναγνωρίσεις και την υποδοχή των πρώτων ενισχύσεων, διατάσσει την εκτόξευση αντεπιθέσεων το πρωί της 1^ης Νοεμβρίου.

Σ’ αυτή τη περιοχή, με κατεύθυνση από τα δυτικά, προς το χωριό Λυκόρραχη, θα επιτεθεί το Βόρειο Συγκρότημα αποτελούμενο από 2 ανασυγκροτηθέντες Λόχους του Αποσπάσματος Πίνδου και την Ίλη Ιππικού Γεωργιάδη που έφτασε στο Επταχώρι στις 30 Οκτωβρίου. Επικεφαλής αυτών των δυνάμεων τέθηκε ο Αντισυνταγματάρχης Μισύρης Δημήτριος, ο υποδιοικητής του Αποσπάσματος Πίνδου.

Νοτιότερα θα επιτεθεί προς το ύψωμα Προφήτη Ηλία Φούρκας, Συγκρότημα Διλοχίας, υπό τον ίδιο τον Συνταγματάρχη Δαβάκη. Ενώ ένα ακόμη Συγκρότημα Διλοχίας υπό το Ταγματάρχη Καραβία θα επιτεθεί προς το ύψωμα Τσούκα.

Ο αντισυνταγματάρχης Μισύρης ξεκίνησε στις 16:00 της 31 Οκτωβρίου από το Επταχώρι, υπό ακατάσχετη βροχή, ψύχος και πυκνό σκοτάδι, κατευθυνόμενος προς τον Αυχένα Πρίασπο (Ανατολικά του χωριού Λυκόρραχη) με τη διλοχία πεζικού, για να συναντήσει την Ίλη Ιππικού που ήδη βρισκόταν εκεί. Αρκετοί άνδρες ήσαν ξυπόλητοι και με εφθαρμένο ιματισμό. Η οδός βρισκόταν σε άθλια κατάσταση, εξ αιτίας των συνεχών βροχοπτώσεων με αποτέλεσμα στρατιώτες και κτήνη να βυθίζονται στη λάσπη.

Στις 07:00, το πρωί της 1^ης Νοεμβρίου, ο Ίλαρχος Γεωργιάδης προώθησε την Ίλη του προς τη Λυκορράχη. Περί τις 08:00, οι ανιχνευτές ιππείς αντελήφθησαν κίνηση ιταλικού τμήματος δυνάμεως 300 περίπου ανδρών με πολλά μεταγωγικά, να κινείται από Λυκορράχη προς χωριό Κάντζικο (σήμερα Δροσοπηγή). Αμέσως ο Ίλαρχος έταξε τους ουλαμούς έτσι ώστε να σχηματίσει κλοιό, και ανέφερε στον επικεφαλής αντισυνταγματάρχη Μισύρη, ο οποίος προώθησε τους 2 λόχους για να επιτεθούν από κοινού με το Ιππικό.

Όλα έγιναν με ταχύτητα. Τα Ελληνικά πυρά ήταν δραστικά, ο αιφνιδιασμός υπήρξε πλήρης και ο εχθρός πανικόβλητος υποχώρησε προς τη Λυκορράχη όπου βρισκόταν και άλλη Ιταλική δύναμη. Τα έμφορτα κτήνη αφήνιασαν και έτρεχαν προς κάθε κατεύθυνση. Τα εντός του χωριού τμήματα επιχείρησαν να διαφύγουν προς τις χαράδρες. Όμως το Ιππικό περιέσφιγγε τη Λυκορράχη και το Πεζικό, αφού κατέλαβε τα υψώματα, υποστήριζε με δραστικά πυρά το ιππικό. Χωρίς άλλη διέξοδο οι Ιταλοί άρχισαν πλέον να αμύνονται μέσα στο ίδιο το χωριό, από σπίτι σε σπίτι.

Στο σημείο αυτό η Ίλη ανέλαβε να διεξαγάγει αγώνα εντός κατοικημένου τόπου. Οι πεζομαχούντες ιππείς εισέδυσαν στο χωριό και άρχισαν την εκκαθάριση των οικιών, από τις οποίες αμύνονταν σθεναρώς οι Ιταλοί, με χρήση χειροβομβίδων και ολμίσκων. Σύντομα και το πεζικό εισόρμησε εντός του χωρίου, ενώ οι ελληνικές απώλειες αυξάνονταν. Γύρω στις 11:00 ο διοικητής του Συγκροτήματος τραυματίσθηκε στο αριστερό πόδι και παραχώρησε τη διοίκηση, στο Λοχαγό Λαμπράκη Δημήτριο. Ο ίδιος παρέμεινε στη Λυκορράχη ως τις 16:30, οπότε μεταφέρθηκε στο Επταχώρι. Η μάχη συνεχίσθηκε και κόπασε περί τις 17:00. Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, σκοτώθηκε και ο κάτοικος του χωριού Νούτσος Νικόλαος, ο οποίος θεωρείται παράπλευρη απώλεια, αφού ο αγώνας διεξάχθηκε μέσα στο χωριό.

Στη Λυκόρραχη χωριό αιχμαλωτίσθηκαν 3 αξιωματικοί και 130 οπλίτες. Άλλοι 80 οπλίτες, 120 κτήνη, 4 βαριά πολυβόλα, 15 οπλοπολυβόλα, χιλιάδες χειροβομβίδες και διάφορα άλλα υλικά, περισυλλέγησαν την επομένη ημέρα, στην κοιλάδα του Σαρανταπόρου. Οι απώλειες του συγκροτήματος ανήλθαν σε 50 οπλίτες νεκρούς και τραυματίες, σύμφωνα με την επίσημο τόμο ιστορίας του ΓΕΣ. Η Ίλη Γεωργιάδη παρότι διεξήγαγε το δυσκολότερο κομμάτι της επιχείρησης είχε απώλειες μόνο ένα νεκρό ιππέα και 6 ιππείς τραυματίες, σύμφωνα με την Έκθεση Πεπραγμένων του Ιλάρχου.

Η νίκη των Ελλήνων στη Λυκόρραχη ήταν συντριπτική, το Ιταλικό τμήμα διαλύθηκε. Νοτιότερα όμως τα αποτελέσματα δεν ήταν θετικά. Τόσο τα τμήματα, υπό τον Δαβάκη όσο και υπό τον Καραβία, δεν κατέλαβαν τους αντικειμενικούς σκοπούς, ενώ υπήρξαν και σημαντικές απώλειες. Στο ύψωμα Τσούκα, στον τομέα του Καραβία, που καταλήφθηκε δύο φορές από τους Έλληνες αλλά ανακαταλήφθηκε στη συνέχεια από τους Ιταλούς, σκοτώθηκαν κατά τη τρίτη και πάλι αποτυχημένη αντεπίθεση, ο διοικητής Λόχου υπολοχαγός Αλέξανδρος Διάκος και ο υποδιοικητής του έφεδρος ανθυπολοχαγός Ελευθέριος Ντάσκας.

Συνεπώς από πλευράς επιχειρήσεων τα μόνο καλά αποτελέσματα ήρθαν εκείνη την ημέρα μόνον από το Βόρειο Συγκρότημα, στο οποίο πρωτοστάτησε η Ίλη Γεωργιάδη. Οι δε Ιταλοί συνέχισαν την προώθησή τους και την ίδια ημέρα, κατέλαβαν το χωριό Σαμαρίνα Γρεβενών.

Το ύψωμα Προφήτης Ηλίας καταλήφθηκε την επόμενη ημέρα, αφού πρώτα τραυματίστηκε σοβαρά ο Δαβάκης και όλα τα τμήματα ενήργησαν υπό τον Καραβία. Την 1^η Νοεμβρίου στο τομέα της VIIΙης Μεραρχίας στο Καλπάκι, οι Ιταλοί πιέζουν ισχυρά την ελληνική αμυντική τοποθεσία και την νύκτα 1/2 Νοεμβρίου, θα καταλάβουν το ύψωμα Γκραμπάλα. Ευτυχώς αυτό θα ανακαταληφθεί με Ελληνική αντεπίθεση το ξημέρωμα της 2ας Νοεμβρίου.

Συνεπώς από τη Λυκόρραχη στάλθηκε το πρώτο χαρμόσυνο μήνυμα εκείνου πολέμου. Η Μάχη απέδειξε ότι οι Ιταλοί «δεν ήταν αήττητοι» και έφθανε να γίνει μόνο η αρχή στη Λυκόρραχη, για να στραφεί η πλάστιγγα των επιχειρήσεων προς την ελληνική πλευρά.

Όπως βλέπετε, έχει ολοκληρωθεί μόνο ο κεντρικός χώρος του μνημείου. Απομένει να ολοκληρωθεί η επέκταση των πεζοδρομίων και ο υπόλοιπος περιβάλλον χώρος. Θέλουμε να γίνει ένα στολίδι για το χωριό και πόλος έλξης επισκεπτών. Οι εργασίες θα συνεχιστούν. Σ’ αυτή τη φάση θα ολοκληρωθούν οι εκατέρωθεν επεκτάσεις του πεζοδρομίου. Θα συνεχίσουμε να συγκεντρώνουμε χρήματα για τη διαμόρφωση του συνόλου του περιβάλλοντος χώρου. Στο χωριό σας γνωρίσαμε έναν εξαιρετικό ιστορικό ερευνητή το Νίκο το Φασούλη, το γραμματέα. Ο Νίκος συνεχίζει και εμβαθύνει την ιστορική έρευνα και τη καταγραφή μαρτυριών για τη μάχη της Λυκόρραχης. Συνεπώς θα μπορούσαμε να προσθέσουμε στο μνημείο, περισσότερα στοιχεία τόσο στο κεντρικό χώρο όσο και στον περιβάλλοντα, πάντα με την συναίνεση και τη συνεργασία των κατοίκων και την έγκριση της δημοτικής αρχής. Θέλουμε να επισκεπτόμαστε κατ’ έτος τη Λυκόρραχη και όχι μόνο. Μακρινό μας όραμα είναι και η βελτίωση του δρόμου και γενικά της πρόσβασης προς το παλιό χωριό.

Ευχαριστώ για τη προσοχή σας.