Κάθε χρόνο, στις 20 Ιουλίου, ανήμερα της εορτής του Προφήτη Ηλία, ο Δήμος Κόνιτσας έχει επιλέξει να τιμά, στο ύψωμα Προφήτης Ηλίας Φούρκας, με υψόμετρο 1450 μ., όπου και το ομώνυμο εκκλησάκι, τον Υπολοχαγό Αλέξανδρο Διάκο, τον Συνταγματάρχη Κωνσταντίνο Δαβάκη και τις ηρωίδες γυναίκες της Πίνδου. Φέτος, το ΔΣ του Σύνδεσμος μας, είχε τη τιμή να προσκληθεί να παραστεί στη τελετή και ο Πρόεδρος του να εκφωνήσει το πανηγυρικό λόγο της ημέρας. Η πρωτοβουλία ανήκει στον επανεκλεγέντα Δήμαρχο Κόνιτσας, Αντιστράτηγο ε.α. Παπασπύρου Ανδρέα.
Κάθε καλοκαίρι, ειδικά αυτή τη περίοδο, το χωριό ζωντανεύει. Έρχονται οι συγγενείς των λιγοστών μονίμων κατοίκων αλλά και οι καταγόμενοι από το χωριό, για να απολαύσουν τη δροσιά της Πίνδου και το ορεινό τοπίο, αλλά και για να συμμετέχουν στο πανηγύρι προς τιμή του Αγίου.
Η εορτή μνήμης λαμβάνει χώρα μπροστά από το λιτό μνημείο προς τιμή των πεσόντων, στη περιοχή, τις πρώτες ημέρες του Νοεμβρίου του 1940. Το μνημείο πλαισιώνουν, εκατέρωθεν, οι προτομές του Διάκου και του Δαβάκη. Αισθάνεσαι δέος, στεκόμενος στο ύψωμα. Στα Δυτικά, σε απόσταση χιλιομέτρου προβάλλει το ύψωμα Ταμπούρι (σήμερα Οχυρό). Είναι αυτό για το οποίο έγιναν οι μάχες το 1940. Η στρατηγική αξία του υψώματος συνίσταται στη περίοπτη γεωγραφική του θέση, αφού ευρίσκεται ανάμεσα στις δύο οροσειρές, του Γράμμου, στα Βόρεια και του Σμόλικα, στα Νότια. Συνεπώς όποιος κινείται από τις Νότιες παρυφές του Γράμμου προς τις Ανατολικές παρυφές του Σμόλικα με σκοπό να κινηθεί προς Δίστρατο και Σαμαρίνα και απ’ εκεί προς Βωβούσα – Μέτσοβο, υποχρεωτικά πρέπει να ελέγχει το Ταμπούρι για καλύπτει τα πλευρά του από τα Ανατολικά , από την πλευρά της Δυτικής Μακεδονίας (Επταχώρι, Πεντάλοφος κλπ). Οι Ιταλοί στις 30 – 31 Οκτωβρίου 1940, προωθήθηκαν μέχρι Δυτικά του Επταχωρίου, διασπώντας την ασθενή γραμμή άμυνας του Αποσπάσματος Πίνδου, με διοικητή το Συνταγματάρχη Δαβάκη και κινήθηκαν Νότια προς Μέτσοβο. Σκοπός τους η κατάληψη του στρατηγικού κόμβου του Μετσόβου που οδηγεί προς Θεσσαλία, προκειμένου να υποχρεώσουν σέ άτακτη υποχώρηση την VIIIη Μεραρχία του Στρατηγού Κατσιμήτρου που αμυνόταν μπροστά, στη αμυντική τοποθεσία Ελαίας (Καλπακίου) – Καλαμά ποταμού. Τα ιστορικά γεγονότα περιγράφονται στην ομιλία του προέδρου του ΔΣ που παρατίθεται στη συνέχεια.
Στη σεμνή τελετή παρευρέθηκαν ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης κ.κ. Ανδρέας, ο Περιφερειάρχης Ηπείρου Αλέξανδρος Καρχιμάνης, ο Δήμαρχος Κόνιτσας, ο επίτιμος Αρχηγός της Ελληνικής Αστυνομίας και πρώην υφυπουργός Προστασίας του Πολίτη, Ελευθέριος Οικονόμου, η Γενική Γραμματέας Δημογραφικής και Στεγαστικής Πολιτικής Μαρίνα Στέφου, ως εκπρόσωπος της Κυβέρνησης. Από πλευράς στρατιωτικής ηγεσίας παρευρέθηκαν ο Διοικητής της Ιης Στρατιάς, Αντιστράτηγος Κωνσταντάτος Δημόκριτος και ο Διοικητής της VIIIης Ταξιαρχίας, Ταξίαρχος Παππάς Γεώργιος.
Το Σύνδεσμό μας εκπροσώπησε ο Πρόεδρος, Αντιστράτηγος ε.α. Δημήτριος Κυριάκος και το Μέλος της Εξελεγκτικής Επιτροπής, Έφεδρος Υπίλαρχος Σπυρίδων Τζεβελέκης.
Επετειακή Ομιλία με θέμα «ΓΥΝΑΙΚΕΣ της ΠΙΝΔΟΥ, το ΠΝΕΥΜΑ της ΕΠΟΧΗΣ»
«Με ιδιαίτερη συγκίνηση, παρευρισκόμαστε, για πρώτη φορά, σ’ αυτή τη σεμνή τελετή, στο Προφήτη Ηλία Φούρκας. Αυτά τα χώματα είναι καθαγιασμένα, τα καθαγιάζει ο Ναός του Προφήτη Ηλία, το λιτό μνημείο και κυρίως το αίμα αυτών που έπεσαν για την ελευθερία της Πατρίδας μας.
Τιμούμε πολλαπλά γεγονότα: τιμούμε την αμέριστη ανιδιοτελή προσφορά των κατοίκων των ορεινών περιοχών της Πίνδου και κυρίως των γυναικών που μετέτρεψαν τους εαυτούς τους, σε υποζύγια για την υποστήριξη του αγωνιζόμενου Στρατού. Τιμούμε τον Υπολοχαγό Αλέξανδρο Διάκο, τον Έφεδρο Ανθυπολοχαγό Ελευθέριο Ντάσκα, τους πολλούς ανώνυμους Έλληνες στρατιώτες που έπεσαν σ’ αυτά τα βουνά, τιμούμε το Συνταγματάρχη Δαβάκη Κωνσταντίνο, που τραυματίστηκε εδώ στη πρώτη γραμμή και που Συνταγματάρχης αυτός, έφεδρος εκ μονίμων βρέθηκε να διοικεί διλοχία, γιατί δεν γινόταν αλλιώς…
Αλλά, ας πιάσουμε του νήμα της Ιστορίας από την αρχή.
Αρχές Απριλίου του 1839, οι Ιταλοί αποβιβάζονται στην Αλβανία και την μετατρέπουν σε προτεκτοράτο. Είχε προηγηθεί η Λιβύη, η Αιθιοπία και τώρα η Αλβανία. Ο υπερφίαλος μεγαλοϊδεατισμός του Μουσσολινι δεν σταματιέται …Η Αθήνα αιφνιδιάζεται, ετοιμάζονταν για πόλεμο με τη Βουλγαρία, κατασκεύαζαν τη Γραμμή Μεταξά, στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη και τους προέκυψε κίνδυνος από τα Δυτικά. Ο Κατσιμήτρος, ο Στρατηγός Διοικητής της VIIIης Μεραρχίας αιφνιδιάζεται και μάλιστα, όλο το καλοκαίρι του 1939, ανησυχεί περισσότερο απ’ ότι στις αρχές του Φθινοπώρου του 40. Οι κάτοικοι της Ηπείρου και της Δυτικής Μακεδονίας ανησυχούν κι’ αυτοί, κυκλοφορούν φήμες που εντείνονται μήνα με το μήνα.
Καλοκαίρι του 39, ο Κατσιμήτρος που έχει την επιχειρησιακή ευθύνη μέχρι τα μισά του Γράμμου, ζητά από τη Αθήνα πιστώσεις για την οργάνωση της αμυντικής τοποθεσίας. Δεν του δίνουν… Και τότε απευθύνεται στους συμπατριώτες του, τους κατοίκους των παραμεθορίων χωριών, να προσφέρουν αμισθί 4-5 μεροκάματα, το μήνα, για την αμυντική οργάνωση. Και αυτοί προστρέχουν και προσφέρουν αμισθί, δεν γογγύζουν… Συνεπώς, ήδη από το καλοκαίρι του 39, στην Ήπειρο, ζουν σ’ ένα κλίμα πολέμου.
Η κρίση κορυφώνεται στα τέλη Αυγούστου του 39. Διατάσσεται επιστράτευση της VIIIης στην Ήπειρο και ΙΧης Μεραρχίας στη Καστοριά. Όλοι οι Ηπειρώτες και οι κάτοικοι του νομού Καστοριάς, ηλικίας 40 ετών και κάτω επιστρατεύονται, τα χωριά αδειάζουν από άνδρες. Οι γυναίκες που τότε παντρεύονταν πολύ νέες μένουν μόνες, να φέρουν βόλτα τα χωράφια, τα ζώα, το νοικοκυριό, να φροντίσουν τα παιδιά που τότε κάνανε και πολλά. Στήριγμα της παντρεμένης γυναίκας που έμεινε μόνη, ο παππούς και η γιαγιά, η αθάνατη ελληνική οικογένεια: τα ανύπαντρα αδέλφια, τα νεαρότερα αγόρια μη στρατεύσιμης ηλικίας, οι ανύπαντρες αδελφές…
Οι Ιταλοί παρέχουν στην Αθήνα διπλωματικές διαβεβαιώσεις και οι Μεραρχίες αποστρατεύονται σταδιακά μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου του 39.
Όλο το χειμώνα του 39 προς το 40 και την άνοιξη του 40 οι προετοιμασίες συνεχίζονται και φτάνουμε το καλοκαίρι του 40. Οι Ιταλοί εντείνουν τις προκλήσεις και την επιθετική τους ρητορική, περί ενσωμάτωσης της Τσαμουριάς στην Αλβανία κλπ. Έτσι αρχίζει η μυστική κλίση κλάσεων οπλιτών σε όλη την Ελλάδα (κλάσεις του 32, του 33, του 35), υποτίθεται για λόγους εκπαίδευσης οι οποίες δεν θα αποστρατευθούν μέχρι την έναρξη του πολέμου, Συνεπώς το πολεμικό κλίμα εντείνεται ….
Και φθάνουμε στη κορύφωσή των προκλήσεων. Στις 15 Αυγούστου οι Ιταλοί τορπιλίζουν την «Έλλη» .Το πολεμικό πλοίο απένεμε τιμές στη Παναγιά μας, στη Τήνο, αγκυροβολημένο στο λιμάνι και αυτοί το βυθίζουν, με πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Η Αθηνά προσποιείται ότι δεν γνωρίζει επισήμως τη χώρα – δράστη και εντείνει τη πολεμική προετοιμασία. Διατάσσεται, εκ νέου, η μυστική επιστράτευση της VIIIης και ΙΧης Μεραρχίας, της ΙVης Ταξιαρχίας, αλλά και πολλών άλλων μονάδων του εσωτερικού που τις ενισχύουν. Τότε διατάσσεται και η συγκρότηση του Αποσπάσματος Πίνδου, με πυρήνα το επιστρατευόμενο 51 Σύνταγμα Πεζικού των Τρικάλων και διοικητή τον έφεδρο εκ μονίμων Συνταγματάρχη Δαβάκη που έχει αποστρατευθεί από το 1938 για λόγους ανήκεστου βλάβης των πνευμόνων του.
Το 51 Σύνταγμα αναλαμβάνει τομέα από το Γκόλιο, νοτιοανατολικά του χωριού Βούρμπιανη μέχρι και το χωριό Γράμμος. Το Σύνταγμα δεν ήταν ενεργό. Συγκροτήθηκε αποκλειστικά από εφέδρους παλαιοτέρων κλάσεων, οι περισσότεροι των οποίων ήταν οικογενειάρχες και οργανώθηκε με μέριμνα του 5ου Συντάγματος Τρικάλων που ήταν ενεργός Σχηματισμός. Αυτούς στέλνουν στη Πίνδο για συγκροτήσουν το Απόσπασμα Πίνδου. Ο Δαβάκης έφτασε τις 28 Αυγούστου στο Επταχώρι, οι μονάδες του θα έλθουν σταδιακά και με πολλές ελλείψεις μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου του 40. Οι επιστρατευμένοι στρατιώτες φέρνουν στα χωριά της Πίνδου και τις φήμες και τις ειδήσεις για τη πολεμική προετοιμασία. «Τα πράγματα δεν πάνε καλά… Οι Ιταλοί προκαλούν … Αντικατέστησαν στα φυλάκια της παραμεθορίου τους Αλβανούς στρατιώτες… Απέναντι στην Ερσέκα και στο Λεσκοβίκι έχουν φέρει και μια Μεραρχία εκλεκτή, μεραρχία Αλπινιστών, τη Τζούλια, πρέπει να προετοιμαζόμαστε». Οι στρατεύσιμοι άνδρες των χωριών φεύγουν πάλι…, κατατάσσονται κυρίως στη δύναμη των μονάδων προκαλύψεως. Από τούτα εδώ τα χωριά επανδρώνεται κυρίως το Τάγμα προκαλύψεως Κονίτσης που επάνδρωνε τα φυλάκια της μεθορίου από Μολυβδοσκέπαστη μέχρι το Κουκούλι, Νοτίως Γράμμου. Ο ένας Λόχος Προκαλύψεως, ο Λόχος Βούρμπιανης με Διοικητή το Λοχαγό Καντάρα, με τομέα από το Φυλάκιο Γκόλιο μέχρι το Φυλάκιο Κουκούλι, δίδεται υποδιοίκηση στο Δαβάκη… Μπαίνει ο Οκτώβρης, τα λιγοστά χωράφια πρέπει να οργωθούν, οι περισσότεροι άντρες λείπουν, λείπουν και αρκετά από τα ζώα άροσης γιατί έχουν κι’ αυτά επιταχθεί. Περί τις 15 Οκτωβρίου, έρχεται διαταγή να επιστραφούν στους ιδιοκτήτες το 50% των επιταγμένων ζών για αν οργώσουν και να σπείρουν, αλλιώς την επόμενη χρονιά θα πεινάσουν. Ο Δαβάκης διαμαρτύρεται … «Είναι μετά τα καλά τους στην Αθήνα…» «Εδώ τους περιμένουμε από μέρα σε μέρα…. και αυτοί θέλουν να επιστέψω τα μισά επιταγμένα ζώα …». Πετυχαίνει αναβολής της απόφασης και θα τον προλάβει η κήρυξη του πολέμου …
Τι δυνάμεις είχε το Απόσπασμα Πίνδου; 2 Τάγματα του 51 ΣΠ, το Λόχο Προκαλύψεως Καντάρα, 1 Πυροβολαρχία και 1 Ουλαμό Πυροβολικού και 1 Λόχο Ημιονηγών… Μ’ αυτούς θα ξεκινήσει να πολεμάει … Δύο μήνες προετοιμαζότανε και πάλι με τη βοήθεια των κατοίκων: διάνοιξη – συντήρηση δρομολογίων, επισκευή – ενίσχυση γεφυριών, οργάνωση υποτυπώδους αμυντικής τοποθεσίας… Διαρκώς προσέτρεχε στη βοήθεια των κατοίκων που τη παρείχαν κυρίως οι μεσήλικες και τα αστράτευτα παιδιά.
28 Οκτωβρίου 1940, οι Ιταλοί επιτίθενται, με 5 Τάγματα Αλπινιστών στη πρώτη γραμμή. Διασπούν τη Τοποθεσία Προκαλύψεως και μας παίρνουν σβάρνα. Λίγες πληροφορίες για το καιρό: καταρρακτώδεις βροχές στις 28, 29, 30, 31 Οκτωβρίου και χιόνι πάνω από τα 2000 μ.. Γίνεται προσπάθεια αγώνα επιβραδύνσεως σε διαδοχικές τοποθεσίες… Οι Ιταλοί κινούνται εξαιρετικά γρήγορα, άριστα εξοπλισμένοι και ενδεδυμένοι για ορεινό αγώνα, βρίσκονται στο στοιχείο τους, διανύουν μέχρι και 30 χλμ την ημέρα. Καταλαμβάνουν όλες τις νότιες παρυφές του Γράμμου, τα χωριά Γράμμος, Σταυρός, Αετομηλίτσα, Λυκόρραχη (Κεφαλοχώρι). Στις 29 το βράδυ τα πάντα έχουν καταρρεύσει. Το 3ο Τάγμα του 51 Συντάγματος που φτάνει ασθμαίνοντας κατά τις 10.00 της 28ης, διαμοιράζεται κι’ αυτό προς ενίσχυση των μαχομένων, αλλά οι Ιταλοί τους παίρνουν όλους σβάρνα … Από τη νύκτα 29/30 Οκτωβρίου, στρατιώτες ασύντακτοι αρχίζουν να συρρέουν στο Επταχώρι, η κατάσταση είναι εξαιρετικά κρίσιμη. Ο Δαβάκης μαζεύει τους βοηθητικούς και τους στέλνει μπροστά να κόψει τους Ιταλούς, αλλά δεν το καταφέρνει Στις 10.00 της 30ης Οκτωβρίου, φτάνει στο Επταχώρι ο Στρατηγός Βραχνός, Διοικητής της Ιης Μεραρχίας με ελάχιστους επιτελείς. Ο Δαβάκης έχει ξεκινήσει την αναδιοργάνωση των ημιδιαλυμένων τμημάτων.
Υπάρχει ασάφεια και ανησυχία για το προς τα που θα πάνε οι Ιταλοί. Θα πάνε προς Επταχώρι και από εκεί προς Πεντάλοφο – Κοζάνη ή θα πάνε νότια ή νοτιοανατολικά Μέτσοβο ή Σαμαρίνα – Γρεβενά; Τελικά οι Ιταλοί μετά τη Λυκόρραχη πάνε προς Κάντσικο (σήμερα Δροσοπηγή) και κινούνται προς Σαμαρίνα – Δίστρατο…
Οι μέρες 30 και 31 Οκτωβρίο,υ αναλώνονται για αναδιοργάνωση και υποδοχή εφεδρειών. Συγκροτούνται 4 αναδιοργανωμένοι Λόχοι, έρχεται μια διλοχία, η Διλοχία Βασιλόπουλου και η Ίλη Γεωργιάδη και ένα ακόμη τάγμα, το Τάγμα Πανταζή που στέλνεται νοτιότερα. Αποφασίζεται αντεπίθεση σε 3 κατευθύνσεις: 1η Κατεύθυνση: Επταχώρι – Αυχένας Πρίασπος, πάνω από τη Ζέρμα (σήμερα Πλαγιά) προς Λυκόρραχη: με 2 Λόχους Αποσπάσματος Πίνδου και την Ίλη Ιππικού, 2η Κατεύθυνση: Επταχώρι – Προφήτης Ηλίας Φούρκας – Ταμπούρι (σήμερα Οχυρό) με τους υπόλοιπους 2 Λόχους του Αποσπάσματος, 3η Κατεύθυνση: Γάβρος – Τσούκα – Φούρκα – Ταμπούρι με τη Διλοχία Βασιλόπουλου. Δεν υπάρχουν αξιωματικοί επικεφαλής και έτσι αναλαμβάνουν επικεφαλής σε κάθε κατεύθυνση, ο Αντισυνταγμάταρχης Μισύρης (ο Διοικητης του 51 Συντάγματος), ο Συνταγματάρχης Δαβάκης και ο Ταγματάρχης Καραβίας που βρέθηκε εκεί ως Σύνδεσμος από Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας.
Ο Υπολοχαγός Αλέξανδρος Διάκος επικεφαλής Λόχου της Διλοχίας Καραβία, επιτίθεται από τις 0730 της 1ης Νοεμβρίου από Γαύρο προς ύψ. Τσούκα. Σκοτώνεται αναλαμβάνει ο Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Ελευθέριος Ντάσκας. Σκοτώνεται κι’ αυτός. Η ενέργεια δεν ευοδώνεται και η Διλοχία θα επιστρέψει στο Γάβρο και στο χωριό Ζούζουλη.
Ο Δαβάκης κινείται προς το Προφήτη Ηλία Φούρκας. Δέχθηκε πυρά από το χωριό, επιτέθηκε, συνέλαβε αιχμαλώτους και το απόγευμα κατέλαβε το Υψωμα Προφήτη Ηλία. Το βράδυ διανυκτερεύει στο Μοναστήρι Παναγίας Κλαδόρμης.
Στις 2 Νοεμβρίου, φτάνει προς ενίσχυση μια ακόμη Διλοχία. Οι Ιταλοί επιχειρούν αντεπίθεση για ανακατάληψη του Προφήτη Ηλία Φούρκας. Εκεί, στη πρώτη γραμμή, προς το μεσημέρι, τραυματίζεται σοβαρά ο Δαβάκης. Αναλαμβάνει τη διοίκηση ο Ταγματάρχης Καραβίας και με νέα Ελληνική αντεπίθεση καταλαμβάνεται κα πάλι, ο Προφήτης Ηλίας Φούρκας.
Το στρατηγικής σημασίας, ύψωμα Ταμπούρι. θα καταληφθεί στις 4 Νοεμβρίου καις θα κλείσει η δίοδος για τους Ιταλούς, από Γράμμο προς Σμόλικα.
Στις Ανατολικές παρυφές της Πίνδου διεξάγεται μια άλλη αγωνιώδης προσπάθεια. Αυτή της υποστήριξης – ενίσχυσης των μαχόμενων τμημάτων. Οι 2 Λόχοι Μεταφορών με αυτοκίνητα, του Β Σώματος Στρατού διατάσσονται να εκφορτώσουν τα εφόδια και να μεταφέρουν μόνο στρατιωτικά τμήματα που κινούνται, πεζοπορώντας, προς ενίσχυση των μαχομένων. Οι οδικές μεταφορές σταματούν στο χωριό Μόρφη, όπου σταματά και ο δρόμος. Από εκεί και πέρα προς Πεντάλοφο και Επταχώρι, τα πάντα πρέπει να μεταφερθούν με ζώα ή στις πλάτες ανδρών και γυναικών. Όλο το χωριό τη Μόρφη μετατράπηκε σεκέντρο ανεφοδιασμού και κέντρο υποδοχής – φιλοξενίας στρατιωτών και τραυματιώνΟι Γυναίκες της Πίνδου συμμετέχουν σε συγκρότηση τμημάτων ημιονηγώναπό κάθε χωριό. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι μόνο από χωριό Πεντάλοφος από τους 112 ημιονηγούς που συγκρότησε το χωριό, οι 52 ήταν γυναίκες! Όταν δε, έλειψαν τα μουλάρια, μετατράπηκαν αυτές σε μουλάρια… Έχετε κουβαλήσει πυρομαχικά; Είναι κιβώτια με μικρό όγκο αλλά τεράστιο βάρος…. Αυτό ήταν το πνεύμα της εποχής … Το πνεύμα το 40 …»