Δρ Πολυχρόνης Κ. Ναλμπάντης Υποστράτηγος ε.α.
Η χρήση της έννοιας «γκρίζα ζώνη», στη σύγχρονη στρατιωτική βιβλιογραφία, είναι πρόσφατη (2010 – 2025), αλλά έχουν εμφανιστεί διάφορες παραλλαγές της. Οι συνήθως χρησιμοποιούμενοι όροι είναι «πόλεμος της γκρίζας ζώνης», «υβριδικός πόλεμος», «πόλεμος χωρίς περιορισμούς», «παράτυπος πόλεμος» ή και «διφορούμενος πόλεμος».
Ωστόσο, η «γκρίζα ζώνη» είναι ο «τομέας (χώρος)» μεταξύ ειρήνης και πολέμου στο φάσμα των ένοπλων συγκρούσεων (πολέμου)!
Σχεδιάγραμμα: «ΓκρίζαΖώνη»
©: Re-orienting NATO Deterrence: The Reality of Strategic, Gray Zone Threats
Η έννοια της «γκρίζας ζώνης» περιγράφεται ως «… οι γεωπολιτικές, οικονομικές, στρατιωτικές δράσεις του επιτιθέμενου κράτους, οι επιχειρήσεις στις υποδομές, στον κυβερνοχώρο και στις πληροφορίες, που υπερβαίνουν τις συνήθεις διπλωματικές και οικονομικές δραστηριότητες, αλλά δεν εκτελούνται στρατιωτικές επιχειρήσεις από τις ένοπλές του δυνάμεις».
Οι επιχειρήσεις στη «γκρίζα ζώνη» περιλαμβάνουν πληροφοριακό πόλεμο, κυβερνοεπιθέσεις, ενθάρρυνση της εσωτερικής διαμάχης εντός των χωρών – στόχων, ανατρεπτικές οικονομικές πρακτικές, υποστήριξη εγχώριων και διεθνών πληρεξουσίων στρατών (proxy armies), εξαναγκαστικές επενδύσεις και δωροδοκία για πολιτικούς σκοπούς, βιομηχανική πολιτική που αποσκοπεί στη μονοπώληση μιας στρατηγικής βιομηχανίας ή στην καταστροφή μιας τέτοιας βιομηχανίας σε άλλα κράτη, στρατιωτικές και παραστρατιωτικές προκλήσεις και επιχειρήσεις που υπολείπονται του πολέμου, διπλωματία ομήρων και αλλαγές στα διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα στην ξηρά, θάλασσα και τον αέρα.
Οι επιχειρήσεις στη θαλάσσια «γκρίζα ζώνη» σχετίζονται σχεδόν πάντα με αξιώσεις κυριαρχίας ή κυριαρχικών δικαιωμάτων επί γεωγραφικών χαρακτηριστικών ή υδάτινων περιοχών, καθώς και την οικονομική εκμετάλλευση θαλάσσιων και υποθαλάσσιων περιοχών, ενώ παρόμοιες αξιώσεις υπάρχουν και στον αέρα. Είναι δε κοινά παραδεκτό ότι, τα αναθεωρητικά και ρεβανσιστικά κράτη χρησιμοποιούν τακτικές της «γκρίζας ζώνης» για να αλλάξουν το καθεστώς (status quo) ή να αμφισβητήσουν την υπάρχουσα διεθνή τάξη πραγμάτων!
Η Τουρκία, εμφανώς ενοχλημένη από τους νέους εξοπλισμούς των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων και τις νέες ισχυρές διμερείς συμμαχίες της Ελλάδας (ΗΠΑ, Γαλλία, Ισραήλ, Αίγυπτος, Ινδία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), έχει εντείνει πρόσφατα τη διαχρονική ρητορική της για «αμφισβητούμενα νησιά και βραχονησίδες» στο Αιγαίο Πέλαγος, «γκριζάροντας» μεγάλες περιοχές του.
Τούρκοι πολιτικοί και στρατιωτικοί προβαίνουν σε απειλές «θα έρθουμε μια νύχτα ξαφνικά», «θα έχετε νέα τραγική στρατιωτική ήττα όπως το 1922», καθώς και σε αναφορές στο «casus belli». Επιπρόσθετα, η Τουρκία έχει «γκριζάρει» και την ανατολική και την κεντρική Μεσόγειο θάλασσα με την υποβολή χάρτη περί ΑΟΖ της Τουρκίας στον ΟΗΕ, καθώς και με το Τουρκο-λιβυκό μνημόνιο!
Εκτός από τους τουρκικούς ισχυρισμούς περί «ελληνικής λίμνης» στο Αιγαίο, εάν η Αθήνα ασκήσει το νόμιμο δικαίωμά της να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια, οι τούρκοι απαιτούν την αποστρατικοποίηση νήσων του Αιγαίου Πελάγους, ενώ η Τουρκία ισχυρίζεται ψευδώς ότι υπάρχουν μικρά νησιά και βραχονησίδες με «αμφισβητούμενη κυριαρχία». Οι περισσότερες διεκδικήσεις αφορούν μικρά νησιωτικά σύνολα, μεταξύ των οποίων οι Οινούσσες, οι Φούρνοι, η Θύμαινα, το Αγαθονήσι, το Φαρμακονήσι, οι Αρκιοί και η Γαύδος κλπ! Η Τουρκία συνεχώς προκαλεί και εφαρμόζει διαχρονικά τη στρατηγική της «γκρίζας ζώνης» εναντίον της Ελλάδας!
Το αφήγημα της Τουρκίας για τα «αμφισβητούμενα» νησιά και τις βραχονησίδες στο Αιγαίο Πέλαγος κωδικοποιείται στον όρο «EGAYDAAK», ακρωνύμιο των λέξεων «Egemenligi Anlasmalarla Yunanistan’a Devredilmemis Ada Adacιkve islands (Νησιά και νησίδες των οποίων η κυριαρχία δεν έχει μεταβιβαστεί στην Ελλάδα με Συνθήκες)». Σύμφωνα με όσα έχουν γίνει γνωστά, ο κατάλογος αυτός περιλαμβάνει 155 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες του Αιγαίου και του Κρητικού Πελάγους, τα οποία η Τουρκία επιδιώκει να «γκριζάρει» στο πλαίσιο των νεο-οθωμανικών και αναθεωρητικών της στρατηγικών. Ο κατάλογος των διεκδικήσεων «EGAYDAAK» συμπεριλήφθηκε στα εγχειρίδια της Ακαδημίας Πολέμου της Τουρκίας (Μάϊος 1996) και έκτοτε αποτελεί ουσιαστικά το δόγμα της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής!
Η θεωρία των «γκρίζων ζωνών» στο Αιγαίο προτάθηκε για πρώτη φορά μετά την κρίση των Ιμίων (Ιανουάριος 1996), όταν η Τουρκία, μέσω διπλωματικής δήλωσης προς την Ελλάδα, μίλησε ευθέως για έναν απροσδιόριστο αριθμό νησιών για τα οποία υποτίθεται ότι δεν υπάρχει σαφές νομικό καθεστώς. Ένα χρόνο νωρίτερα, το 1995, είχε προηγηθεί το περίφημο «casus-belli» σε περίπτωση, που η Ελλάδα προχωρούσε στην επέκταση των χωρικών της υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια, πλήρως κατοχυρωμένο ελληνικό δικαίωμα σύμφωνα με τη Διεθνή Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982.
Σύγχρονες τουρκικές επιχειρήσεις στη «γκρίζα ζώνη» εναντίον της Ελλάδας είναι: η διπλωματία ομήρων – η σύλληψη Ελλήνων στρατιωτικών στις Καστανιές του ν. Έβρου (2018), η οργανωμένη και συντονισμένη επιχείρηση από την Τουρκία ώστε να διασχίσουν τα ελληνοτουρκικά σύνορα στον ν. Έβρου παράνομοι μετανάστες και πρόσφυγες (δηλαδή εισβολή!) (2020), η δραστηριότητα -σεισμική έρευνα- του τουρκικού ερευνητικού πλοίου «ORUC REIS» στην ελληνική ΑΟΖ που βρίσκεται ανατολικά του 28ου μεσημβρινού (2020), η τουρκική χειραγώγηση των μεταναστευτικών ροών προς την Ελλάδα κυρίως προς τα ελληνικά νησιά (2015-2025), οι συνεχείς παραβάσεις και παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου και των χωρικών υδάτων της Ελλάδας από τις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις (ΤΕΔ), η παράνομη τουρκική αλιευτική δραστηριότητα στα ελληνικά χωρικά ύδατα και ΑΟΖ, η απαγόρευση πόντισης του καλωδίου ηλεκτρικής διασύνδεσης Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδος [π.χ. νήσος (ν.) Κάσος (2024)], οι ανακοινώσεις παράνομων τουρκικών NAVTEX στο Αιγαίο πέλαγος (π.χ. ν. Χίος – ν. Λέσβος) (2024) κλπ!
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι «γκρίζες ζώνες» -και η τουρκική επιχειρηματολογία γύρω από αυτές- καθορίστηκαν από κεμαλικές – κοσμικές τουρκικές κυβερνήσεις με την ενεργή υποστήριξη της στρατιωτικής ηγεσίας, που ήταν πανίσχυρη τη δεκαετία του 1990 και συνεχίζεται απαρέγκλιτα μέχρι σήμερα από ισλαμικές, νέο-οθωμανικές και αναθεωρητικές κυβερνήσεις.
Η κατάσταση αυτή, σε συνδυασμό με την απειλή ενός «casus belli» σε περίπτωση που η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια, όπως νομίμως δικαιούται, σε συνδυασμό με μια γενικότερη αναθεωρητική τάση της Τουρκίας όσον αφορά τις Διεθνείς Συνθήκες, που καθορίζουν το καθεστώς του Αιγαίου Πελάγους, υποχρεώνουν την Ελλάδα να βρίσκεται σε κατάσταση πολεμικής ετοιμότητας ώστε, αν χρειαστεί, να ασκήσει το δικαίωμά της για «νόμιμη άμυνα» ή και «προληπτική αυτοάμυνα» τονίζει ο γράφων, όπως προβλέπεται στο Άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) και να προβεί στην υπεράσπιση της εδαφικής της ακεραιότητας, της εθνικής της ανεξαρτησίας και της κυριαρχίας της Χώρας.
Η Ελλάδα πρέπει να εστιάσει την υψηλή της στρατηγική στην εξασφάλιση των εθνικών της συμφερόντων στο Αιγαίο Πέλαγος και την Ανατολική Μεσόγειο και να κατοχυρώσει τα εθνικά της συμφέροντα στο περιφερειακό της περιβάλλον ασφαλείας.
Στα πλαίσια αυτά, ένα νέο ελληνικό δόγμα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, άμυνας και ασφάλειας πρέπει να σχεδιαστεί και να βασίζεται σε μία απεικόνιση τριών ομόκεντρων κύκλων, όπου: ο πρώτος εσωτερικός κύκλος είναι η Ελλάδα, οι συμμαχίες της και οι ασύμμετρες – υβριδικές απειλές, ο δεύτερος κύκλος είναι οι συμβατικές απειλές από όμορα κράτη, μη επανδρωμένα οχήματα ξηράς και θαλάσσης, μη επανδρωμένα αεροχήματα, βαλλιστικούς πυραύλους, κυβερνοχώρο, ηλεκτρομαγνητικό φάσμα, όπλα μαζικής καταστροφής (πυρηνικά – βιολογικά – χημικά) και το διάστημα, και ο τρίτος εξωτερικός κύκλος είναι οι παραπάνω απειλές από εχθρικά κράτη που δεν έχουν κοινά σύνορα με την Ελλάδα.
Παράλληλα, τονίζεται ότι η Επιτροπή Άμυνας του Κοινοβουλίου του Ηνωμένου Βασιλείου ασχολείται επισταμένως με την «Άμυνα στη Γκρίζα Ζώνη» διεξάγοντας συζητήσεις, έρευνες, μελέτες σε συνεργασία με το Βρετανικό Υπουργείο Άμυνας και συναφή Υπουργεία για την ασφάλεια και την τεχνολογία, καθώς επίσης με ακαδημαϊκούς φορείς και κέντρα «δεξαμενών σκέψης», από το 2019 μέχρι σήμερα!
Οι έρευνες της βρετανικής Επιτροπής Άμυνας θέτουν ως κύριο ερώτημα: το κατά πόσον οι Ένοπλες Δυνάμεις του Ηνωμένου Βασιλείου είναι επαρκώς ικανές να επιχειρούν σε αυτό το τμήμα του φάσματος των συγκρούσεων και πώς η «γκρίζα ζώνη» αλληλοεπιδρά με τις πιο συμβατικές στρατιωτικές δραστηριότητες, ενώ συμπεραίνουν ότι οι ένοπλες δυνάμεις της Ρωσίας εκτελούν ταυτόχρονα συμβατικές και επιχειρήσεις στη «γκρίζα ζώνη» κατά τον πόλεμο εναντίον της Ουκρανίας!
Το Ελληνικό Υπουργείο Εθνικής Άμυνας θα πρέπει να αναδιαρθρώσει το στρατιωτικό δόγμα, τις ένοπλές του δυνάμεις και να εστιάσει ως προτεραιότητα στην «γκρίζα ζώνη», που είναι πλέον μια προεπιλεγμένη κατάσταση στις διεθνείς συγκρούσεις πριν την ένοπλη σύγκρουση, καθώς και στην διεξαγωγή ενός μελλοντικού συμβατικού πολέμου προς το 2040.
Δρ Πολυχρόνης Κ. Ναλμπάντης, Υποστράτηγος ε.α.: Αριστούχος διδάκτορας του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών. Επιστημονικός Συνεργάτης και Λέκτορας στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων (Ι.ΔΙ.Σ.), Πάντειον Πανεπιστήμιο.
Η συμβολή του για τη σχεδίαση και τη συγγραφή του θεσμικού κειμένου της «Αμυντικής Στρατηγικής Αναθεώρησης, 2001» (διακλαδικότητα) του ΥΠΕΘΑ/ΕΠΥΕΘΑ ήταν κύρια και καθοριστική και προς τούτο του απονεμήθηκε ηθική αμοιβή από τον Αρχηγό ΓΕΕΘΑ Στρατηγό Μανούσο Παραγιουδάκη (2001), καθώς επίσης και στο «BlackSeaSecurityProgram» του Harvard University ήταν εξόχως σημαντική και προς τούτο του απονεμήθηκε ηθική αμοιβή από τον Director του National Security Program, General (U.S. Air Force) Tad Oelstrom (2006), του John F. Kennedy School, Harvard University.